Λιθίαση Ουροποιητικού Συστήματος
Τι είναι η «λιθίαση του ουροποιητικού»
Λιθίαση ουροποιητικού είναι ο σχηματισμός λίθων (πέτρες) μέσα στο ουροποιητικό σύστημα. Ανάλογα με την εντόπιση διακρίνεται σε λιθίαση των νεφρών (νεφρολιθίαση), λιθίαση του ουρητήρα (το σωληνάκι που μεταφέρει τα ούρα από τα νεφρά στην ουροδόχο κύστη) και λιθίαση της ουροδόχου κύστης ή σπανιότερα της ουρήθρας.
Πως δημιουργούνται οι λίθοι
Τα ούρα, ως γνωστόν, περιέχουν ουσίες-παράγωγα του μεταβολισμού και άλατα τα οποία πρέπει να αποβληθούν σε διαλυμένη μορφή. Κάτω από ορισμένες συνθήκες, τα άλατα δεν διαλύονται αλλά καθιζάνουν και σχηματίζουν κρυστάλλους που ενώνονται μεταξύ τους και δημιουργούν τους λίθους.
Προϋποθέσεις δημιουργίας λίθων
Για να δημιουργηθούν λίθοι στο ουροποιητικό σύστημα θα πρέπει να συντρέχουν κάποιες από τις παρακάτω προϋποθέσεις.
- Πολύ πυκνά ούρα, που μπορούν να είναι αποτέλεσμα είτε αυξημένης αποβολής αλάτων από διάφορες παθολογικές αιτίες, είτε μειωμένης πρόσληψης υγρών (αφυδάτωση).
- Λίμναση ούρων-στάσιμα ούρα των ούρων σε κάποιο σημείο του αποχετευτικού συστήματος, λόγω αποχετευτικού προβλήματος, με αποτέλεσμα την καθίζηση των αλάτων των ούρων και τη δημιουργία λίθων.
- Μόλυνση των ούρων (ουρολοίμωξη) από διάφορα μικρόβια που δημιουργούν κατάλληλες συνθήκες καθιζήσεως και σχηματισμού λίθων (φλεγμονώδεις λίθοι).
- Γονιδιακή προδιάθεση. Φαίνεται ότι υπάρχει γονιδιακή προδιάθεση δημιουργίας λίθων εκ γενετής που έχει να κάνει με τους αναστολείς της κρυσταλλώσεως των ούρων.
Είδη ουρολίθων
Ανάλογα με τη χημική τους σύσταση, διακρίνουμε τους ουρόλιθους στα παρακάτω είδη, με τη συχνότητα που τους συναντάμε:
- Λίθοι οξαλικού ασβεστίου 30%-35%
- Λίθοι φωσφορικού ασβεστίου 5%-10%
- Μικτοί (οξαλικού και φωσφορικού Ca) 35%-40%
- Εναμμώνιου φωσφ. μαγνησίου (φλεγμονώδεις) 10%-15%
- Λίθοι ουρικού οξέως 8%-10%
- Λίθοι κυστίνης 2%-3%
Η γνώση της χημικής σύστασης των ουρολίθων έχει μεγάλη σημασία για τη θεραπευτική αντιμετώπιση, αλλά και για την πρόληψη της δημιουργίας νέων λίθων.
Συμπτώματα της λιθίασης του ουροποιητικού
Τα συμπτώματα της λιθίασης εξαρτώνται από την εντόπιση του λίθου στο ουροποιητικό σύστημα. Οι λίθοι δημιουργούνται στους νεφρούς και η περαιτέρω εξέλιξη τους μπορεί να ακολουθήσει ένα από τα παρακάτω κλινικά σενάρια:
- Να περάσει ο λίθος από τον νεφρό στον ουρητήρα και από εκεί στην ουροδόχο κύστη και να αποβληθεί με την ούρηση με ή χωρίς τη βοήθεια φαρμάκων (αυτόματη ή υποβοηθούμενη αποβολή λίθου).
- Να αυξηθεί σε διαστάσεις μέσα στον νεφρό και να εγκλωβιστεί εκεί, χωρίς δυνατότητα, λόγω του αυξημένου του μεγέθους, να περάσει προς τον ουρητήρα (νεφρολιθίαση). Λίθοι μεγαλύτεροι από 1 εκατοστό πολύ δύσκολα μπορούν να περάσουν στον ουρητήρα.
- Να περάσει ως κάποιο σημείο του ουρητήρα και να σφηνωθεί σε κάποιο στενό σημείο του ουρητήρα (λιθίαση ουρητήρα).
- Να πέσει στην ουροδόχο κύστη και για διάφορους λόγους (π.χ υπερπλασία προστάτη) να μην αποβληθεί αλλά να παραμείνει μέσα στην κύστη και να μεγαλώσει σε μέγεθος.
- Να προωθηθεί και να σφηνωθεί μέσα στην ουρήθρα (λιθίαση ουρήθρας).
Στην πρώτη περίπτωση (αυτόματη αποβολή), ο λίθος κατά τη διαδρομή του μπορεί να προκαλέσει ελαφρούς και παροδικούς κωλικούς, καθώς και μικροτραυματισμούς του ουρητήρα που μπορεί να εκδηλωθούν με αιματουρία. Αυτή είναι η πιο ευνοϊκή εξέλιξη και συνήθως αφορά σε μικρούς λίθους διαμέτρου κάτω των 5 χιλιοστών.
Στη δεύτερη περίπτωση (νεφρολιθίαση), ο λίθος μπορεί να βρίσκεται σε κάλυκα του νεφρού, στην πύελο του νεφρού ή να καταλαμβάνει πύελο και κάλυκες (κοραλλιοειδής λιθίαση). Όταν βρίσκεται σε κάλυκα συνήθως είναι ασυμπτωματικός. Όταν είναι στην πύελο, φράζει την έξοδο των ούρων από τον νεφρό προς τον ουρητήρα, με αποτέλεσμα τη συσσώρευση ούρων υπό πίεση μέσα στον νεφρό. Αυτή η κατάσταση (αύξηση της ενδονεφρικής πίεσης) εκδηλώνεται με κωλικό του νεφρού. Ο κωλικός του νεφρού είναι ένας έντονος και ανυπόφορος πόνος στην περιοχή του νεφρού, που δεν υποχωρεί με απλά παυσίπονα και συνοδεύεται από μετεωρισμό, τάση για εμετό και ενίοτε εμετό.
Στην τρίτη περίπτωση (λιθίαση ουρητήρα), που η απόφραξη των ούρων είναι στο επίπεδο του ουρητήρα, εκτός των αναφερθέντων στον κωλικό του νεφρού, προστίθεται και πόνος κατά μήκος του ουρητήρα, με αντανάκλαση πολλές φορές και στα γεννητικά όργανα, ιδίως στο σύστοιχο όρχι. Όταν ο λίθος είναι πολύ κοντά στην ουροδόχο κύστη, μπορεί να υπάρχει και αίσθημα συνεχούς επιθυμίας προς ούρηση.
Στην τέταρτη περίπτωση (λιθίαση κύστεως), δεν υπάρχει απόφραξη των ούρων στο ανώτερο ουροποιητικό, δεν αυξάνει η πίεση των ούρων μέσα στο νεφρό και συνεπώς δεν υπάρχει κωλικός. Λόγω όμως της ύπαρξης του ξένου σώματος (λίθου) μέσα στην κύστη υπάρχουν ερεθιστικά από την κύστη συμπτώματα, όπως συχνουρία και τσούξιμο στην ούρηση. Ενίοτε δε όταν ο λίθος πηγαίνει προς την έξοδο των ούρων (έσω στόμιο ουρήθρας), η ούρηση μπορεί να γίνεται με διακοπές.
Στην πέμπτη περίπτωση (λιθίαση ουρήθρας), η ούρηση είναι σχεδόν αδύνατη, λόγω απόφραξης της ουρήθρας και οδηγεί σε οξεία επίσχεση ούρων, που είναι μία άκρως βασανιστική κατάσταση και απαιτεί επείγουσα αντιμετώπιση.
Σε όλες τέλος τις περιπτώσεις, λόγω τραυματισμού των ουροφόρων οδών μπορεί να παρατηρηθεί αιματουρία μικροσκοπική ή μακροσκοπική, ενώ η ύπαρξη λιθίασης προδιαθέτει και σε ουρολοίμωξη, που είναι μία σοβαρή επιπλοκή της λιθίασης.
Διάγνωση της λιθίασης του ουροποιητικού
Η υποψία της λιθίασης θα τεθεί από τα συμπτώματα που προαναφέρθηκαν και που είναι πολύ χαρακτηριστικά. Η διάγνωση θα επιβεβαιωθεί με ειδικές εξετάσεις, όπως υπερηχογράφημα ή αξονική τομογραφία η οποία έχει εξαιρετική ευαισθησία στην ανίχνευση ακόμη και πολύ μικρών λίθων διαμέτρου έως 1 χιλιοστού.
Αντιμετώπιση της λιθίασης του ουροποιητικού (Θεραπεία)
Η αντιμετώπιση των επιπλοκών της ουρολιθίασης σε ορισμένες περιπτώσεις (π.χ απόφραξη του νεφρού) πρέπει να είναι άμεση, διότι ο κίνδυνος υδρονέφρωσης (πλήρους ατροφίας του νεφρού) είναι υπαρκτός. Ιδιαίτερα όταν η απόφραξη επιπλακεί και με λοίμωξη, η ανάγκη για άμεση παρέμβαση με σκοπό την αποτροπή της καταστροφής του νεφρού είναι επιτακτική και επείγει.
Η θεραπεία της ουρολιθίασης, αναλόγως με την περίπτωση, το μέγεθος και το είδος της λιθίασης, μπορεί να είναι:
Συντηρητική-φαρμακευτική
Εξωσωματική λιθοτριψία
Ενδοσκοπική-ελάχιστα επεμβατική
Χειρουργική
Συντηρητικά πρέπει να αντιμετωπιστούν οι λίθοι που δεν προκαλούν απόφραξη, δεν προκαλούν συχνούς και έντονους κωλικούς και το μέγεθος τους είναι τέτοιο (< 1 εκατοστό) που να υπάρχουν σοβαρές πιθανότητες αποβολής τους.
Η εξωσωματική λιθοτριψία αποτέλεσε μια πραγματική επανάσταση στην αντιμετώπιση της ουρολιθίασης του ανώτερου ουροποιητικού (νεφρών-ουρητήρων) με πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Τα πλεονεκτήματα της εξωσωματικής λιθοθρυψίας είναι η μικρή-ελάχιστη επεμβατικότητα, ότι δεν χρειάζεται νάρκωση και ότι μπορεί να επεναληφθεί για καλύτερα αποτελέσματα.
Η ενδοσκοπική αντιμετώπιση (άκαμπτη και εύκαμπτη ουρητηροσκοπική λιθοθρυψία με LASER) έχει ένδειξη κυρίως σε λίθους του ουρητήρα και του νεφρού. Στην ενδοσκοπική αντιμετώπιση θα συμπεριλάβουμε και τη διαδερμική λιθοτριψία λίθων των νεφρών, που όμως οι ενδείξεις της έχουν περιοριστεί μόνο σε μεγάλους λίθους των νεφρών.
Τέλος η ανοικτή χειρουργική ως θεραπεία λίθων έχει περιοριστεί σήμερα σε λιγότερο από το 5% των περιπτώσεων, εκεί που όλες οι προηγούμενες μέθοδοι δεν μπόρεσαν να δώσουν λύση.
Πρόληψη λιθίασης ουροποιητικού
Αφού αντιμετωπιστεί το οξύ επεισόδιο μίας λιθίασης και ο ασθενής απαλλαγεί από το λίθο του, θα πρέπει να γίνει ο απαραίτητος έλεγχος και να ληφθούν τα αναγκαία προληπτικά μέτρα, ώστε να προληφθούν οι υποτροπές, που είναι αρκετά συνηθισμένες. Ο έλεγχος λοιπόν του λιθιασικού ασθενούς αποβλέπει στο να ανακαλύψει την αιτία της λιθίασης, ώστε να μπορέσει να τη θεραπεύσει.
Κατ’ αρχήν ένας πλήρης ουρολογικός έλεγχος θα αναζητήσει και θα διορθώσει πιθανά προβλήματα του αποχετευτικού συστήματος, που προκαλούν στάση ούρων και προδιαθέτουν σε ουρολοιμώξεις και λιθιάσεις. Ακολούθως ένας εκτεταμένος βιοχημικός έλεγχος αίματος και ούρων θα αναζητήσει πιθανές παθολογικές αιτίες, που οδηγούν σε ουρολιθιάσεις.
Ανάλογα με τα ευρήματα του ελέγχου θα εφαρμοστούν διάφορα θεραπευτικά και προληπτικά μέτρα, που μπορούν να διακριθούν σε ειδικά και γενικά.
Τα ειδικά μέτρα είναι διαφορετικά για την κάθε περίπτωση και θα εφαρμοστούν με τις οδηγίες του θεράποντα γιατρού.
Τα γενικά μέτρα μπορούν και πρέπει να εφαρμόζονται για την πρόληψη όλων των λιθιάσεων, ανεξαρτήτως αιτιολογίας. Το πρώτο και καλύτερο τέτοιο μέτρο είναι η λήψη άφθονων υγρών, κυρίως νερού, που να εξασφαλίζουν αποβολή ούρων πάνω από 2 λίτρα ημερησίως.
Ένα άλλο μέτρο είναι ο περιορισμός των τροφών που περιέχουν πολύ ασβέστιο, κυρίως τα γαλακτοκομικά προϊόντα, καθώς και των πλούσιων σε οξαλικά τροφών και υγρών, όπως ορισμένα λαχανικά, κακάο, σοκολάτες, τσάι κλπ.
Βέβαια όλες αυτές οι διαιτητικές προφυλάξεις έχουν περιορισμένη και εν πολλοίς αμφισβητούμενη αξία και μόνο η συστηματική πόση άφθονου νερού είναι ο πιο σίγουρος και αποτελεσματικός τρόπος πρόληψης των λιθιάσεων του ουροποιητικού.
